Mësimi i gjuhëve të huaja

Në rastet e rralla kur mbetej pak kohë e lirë para mbrëmjes, të burgosurit e kalonin kohën me biseda, lojëra të thjeshta, lexime vetjake dhe në fshehtësi mësonin edhe gjuhë të huaja.  Mësimi i gjuhëve të huaja ishte i ndaluar nga komanda e kampit, dhe shpesh kjo ishte një akuzë që mblidhej në deponimet që bënin spiunët që ishin infiltruar nëpër dhomat e fjetjes dhe këto akuza shërbenin shpesh si prova për t’i ridënuar.

Magazina e veshjeve

Kjo është skicë e  magazinës së veshjeve, ku të burgosurit, mbanin veshjet e tyre të punës dhe ku visheshin dhe bëheshin gati për të shkuar në minierë. Në magazinë  mbaheshin kostumet prej peliçeje pambuku, çizmet e llastikut, pecet,  kasketat e minatorit, etj.

Kovaçi, aleati i të burgosurve

Kovaçana ishte një ngrehinë e vogël, barakë, 3 x 3, ku punonte kovaçi, i cili kaliste veglat e punës me të cilat punonin të burgosurit në minierë si kazma, sëpata, qysqi, baromina.  Shumë të burgosur në dëshmitë e tyre e kujtojnë me respekt kovaçin duarartë, Qazim Vula, i cili ishte një aleat i mirë për ta, pasi veglat e dala nga duart e tij, i ndihmonin në proceset e vështira të punës në galeri.

blank
Apeli në shesh,mes barakave

Vendi i parë i apelit në vitet e para të funksionimit të kampit ishte sheshi afër  barakës së kovaçit. Veç orareve tradicionale të numërimit të të burgosurve, kryesisht kur ktheheshin nga miniera, por edhe kur niseshin për të shkuar në punë, apeli thirrej përmes një alarmi, që i njoftonte të gjithë të burgopsurit  për tu grumbulluar në vendin e caktuar. Aty, të burgosurit, shpesh mbaheshin për orë të tëra, (dy deri në tre orë), në diell, nën shi apo edhe në ngricat kallkan në dimër. Të dënuarit duhet të qëndronin në këmbë dhe drejt, derisa ky proces të mbaronte.

blank
Spiuni në shtratin ngjitur

Spiunimet në ambjentet e kampit ishin nje prej fenomeneve më të përhapura në Spaç, sikurse edhe në të gjithë burgjet e komunizmit. Spiunët ishin të burgosur, që komanda e burgut i infiltronte ne dhomat, ku kerkonte të vilte informacion mbi aktivitetin e të burgosurve të caktuar. Ata i mblidhnin informcacionet dhe i raportonin tek  operativi i burgut (punonjës i strukturave të Sigurimit të Shtetit,  në ambjentet e kampit). Këto raportime  shërbenin shpesh për të ridënuar të burgosur, që ishin në prag të lirimit. Këto personana mbanin në vëshgim një të burgosur të tillë  dhe kjo detyrë ju caktohej direkt nga operativi i kampit. Të infiltruarit shpesh vendoseshin në të njëjtën dhomë fjetjeje me të burgosurin që mbanin nën survejim.

blank
Dyqani i kampit, të blesh me kupon
blank

Në kampin e Spaçit, ka ekzistuar edhe një dyqan, një godinë 4m X 4m, që ishte pranë barakës së kovaçit.  Të burgosurit, duke iu referuar emrit të shitësit  e quanin dyqani i Ndues.  Dyqani ishte shtetëror, ndërsa shitësi, ishte i lirë dhe  vinte çdo ditë në kamp, për të bërë punën që i ishte caktuar. Në dëshminë e Shkëlqim Abazit  thuhet se “…në Revoltën e Spaçit të burgosurit politikë morën përsipër që mos të preket dyqani,  qoftë edhe po të  vdisnin për bukë njerëzit.  Kanë lënë roje që e ruanin rreth e përqark se mund të kishte ndonjë që mund ta sulmonte. Pra nuk është prekur“.

Në dyqan zakonisht tregtoheshin produkte ushqimore: sheqer, miell, oriz, vaj. Kishte po ashtu  edhe  pak mjete kancelarike si: laps, stilolaps, ndonjë fletore, zarf, etj.

Por si blinin të burgosurit, ku paratë fizike nuk lejoheshin në kamp? Shkëqim Abazi shpjegon në dëshminë e tij:  “Ne nuk kishim lekë, lekë fizikë. Ne kishim lekë, imagjinarë, nëse mund të themi kështu. Lekët tona ekzistonin në zyrën e llogaritarit, i cili shënonte paratë që  fitonin vetë të burgosurit me punë, ose edhe ato që sillnin familjarët. Deri më 1972 ishte në fuqi ligji që “puno sa të duash ti, shuma më e madhe që do të marrësh do të jetë deri në 180 lekë të vjetër”. Llogaritari mbante shënim  të ardhurat që ishin grumbulluar për çdo të burgosur. Para se të shkoje në dyqan do bëje porosinë tek llogaritari: dua 1 kg sheqer, 1 kg vaj, 1 kg makarona dhe ai të jepte një kupon. Hapte regjistrat atje dhe shikonte: Shkëlqim Abazi ka, po themi, 1 000 lekë. Nga 1 000 lekë do t’i zbresim 500 lekë. Dhe ngelen 500 lekë. Po të mos kishe s’të jepte kupon ai. Pra ky ishte leku që përdornim ne, kuponi..”.

blank